Օձի թույնը և դրա ազդեցությունը
Օձերի թույնը դեղնավուն, թափանցիկ հեղուկ է, որը արտադրվում է զույգ թունավոր գեղձերում: Չորացրած վիճակում օձի թույնը պահպանում է իր թունավոր հատկությունը տասնյակ տարիներ:
Օձերի թույները բաժանվում են երեք մեծ խմբի՝
Նեյրոտոքսին
Խոցում է զոհի նյարդային համակարգը: Ուղեղից և ոնղուղեից նյարդային ազդակները դադարում են հասնել սիրտ, թոքեր, մկաններ: Զոհը պարալիզացվում է և չի կարողանում շարժվել: Հիմնականում մահանում է շնչահեղձությունից կամ սրտի կանգից: Նեյրոտքսինով զինված օձերից են՝ կոբրաների մեծամասնությունը՝ թագավորական կոբրայի գլխավորությամբ և ծովային օձերի մեծամասնությունը:
Հեմոտոքսին
Խոցում է արյան մեջ էրիթրոցիտները՝ ոչնչացնելով դրանք: Սրա արդյունքում արյունը մակարդվում է անոթներում, առաջանում է հեմոլիզ, հեմոգլոբինը անջատվում է արյան պլազմայից, ինչի արդյունքում խախտվում է օրգանիզմի սնուցումը՝ հանգեցնելով մահվան: Հեմոտոքսինով զինված օձերից են իժերի մեծամասնությունը՝ այդ թվում Հայաստանում հանդիպող չորսը տեսակի իժերը, որոշ կոբրաներ, Տրոպիկական շառաչող օձը:
Ցիտոտոքսին
Թերևս այս եռյակից ամենասարսափելին է: Ցիտոտոքսինը սպանում է խոցված բջիջները, տուժածի մոտ սկսվում է մեռուկացում և քայքայում: Այլ կերպ ասած սա օգնում է, որպեսզի օձի զոհը սկսի «մարսվել»՝ մինչև նրան կուլ տալը: Ի վերջո զոհը վերածվում է դոնդողանման զանգվածի, ինչը հեշտացնում է օձին կուլ տալ, և արդեն ներսում, մարսել այն: Ցիտոտոքսինով են զինված թագավորական մամբան՝ աշխարհի ամենավտանգավոր օձերից մեկը և որոշ կոբրաներ:
Սակայն պարտադիր չէ, որ օձը զինված լինի միայն մեկ որոշոկի տեսակի թույնով: Շատ հաճախ նույն տեսակը կարող է իր զինանոցում ունենալ մի քանի տեսակի թույներից բաղկացած կոկտեյլ, ինչն առավել մահացու է դարձնում նրան:
Հայաստանի թունավոր օձերը չորսն են, չորսն էլ իժերի ընտանիքից: Դրանք են՝ հայկական իժ, Հայկական լեռնատափաստանային իժ, Դարևսկու իժ և Գյուրզա:
Չնայած չորսն էլ թունավոր են, մարդու համար առավել մեծ վտանգ ներկայացնում է Գյուրզան: Այն զինված է ուժեղ հեմոտոքսինով, որը խոցում է նույնիսկ հասուն մարդուն: Հանդիպում է գրեթե բոլոր մարզերում, բացի Գեղարքունիքի մարզից: Տարածված է նախալեռնային և ցածր լեռնային տարածքներում, տափաստաններում, կիսատափաստաններում, կիսանապատաներում և նոսրանտառներում:
Թույնի տեղային ազդեցությունը
Խայթոցից անմիջապես հետո դեռևս ուժեղ ցավ չի լինում, սակայն 10-15 րոպե հետո առաջանում է ուժեղ և այրող բնույթի ցավ: Խայթած հատվածն այտուցվում է կամ ուռում և սկսում է տարածվել: Վերջույթն իր ծավալով կարող է երկու անգամ մեծանալ:
Առավել վտանգավոր են պարանոցի և գլխի շրջանի խայթոցները, քանի որ այտուցի կամ ուռածության հետևանքով կարող է առաջանալ շնչուղիների անցանելիության խանգարում, և մարդը կարող է խեղդվել: Սրանք թույնի տեղային ազդեցություններն են:
Թույնի ընդհանուր ազդեցությունը
Ինչպես նշեցինք իժերի թույնը ազդում է էրիթրոցիթների վրա՝ ջախջախելով դրանք: Տուժածի մոտ առաջ է գալիս գլխապտույտ, սրտխառնոց, փսխում, ծարավի զգացում, բերանի չորություն, փորլուծություն, ընդհանուր թուլություն, քնկոտություն, արյունահոսություն քթից, երբեմն էլ ժամանակավոր կուրություն: Տուժածն ընկնում է ծանր վիճակի մեջ, որն անվանում են շոկային վիճակ:
Դավիթ Հակոբյանի բլոգ 